ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4
Α. Ένας κατάλογος για να θυμάσαι!
Παρ’ όλο που δεν έχει αναφερθεί μέχρι τώρα ξεκάθαρα σε αυτόν τον Οδηγό, ασχολούμαστε με αυτό το θέμα συνεχώς, εφαρμόζοντας ασυναίσθητα τα βασικά του χαρακτηριστικά και εξερευνώντας τα στοιχεία του σε βάθος. Σε τι αναφερόμαστε; Μα, φυσικά…στην κριτική σκέψη!
Το στοιχείο-κλειδί στην καταπολέμηση της ρητορικής μίσους και στη λήψη καλύτερων αποφάσεων για εμάς και τους γύρω μας, δεν είναι άλλο από το να χρησιμοποιούμε το μυαλό, τις εμπειρίες, τις γνώσεις και τα συναισθήματά μας όταν εισπράττουμε κάποιους είδους περιεχόμενο (ακόμα και σχόλια μίσους), ιδίως όταν αυτή η διάδραση γίνεται στο διαδίκτυο με τις αμέτρητες πληροφορίες που λαμβάνουμε σε καθημερινή βάση.
Πώς, όμως, λειτουργεί η κριτική σκέψη;
Και ποια είναι τα βήματα για να την εφαρμόσουμε αποτελεσματικά;
Ξεκινώντας, ας προσπαθήσουμε να αποδομήσουμε τη διαδικασία της “κριτικής σκέψης”, καταγράφοντας τα πιο βασικά της συστατικά:
Have you ever posted or sent content online that could be considered hate speech?
Αντίληψη => “έχω την εντύπωση” – “παρατηρώ” => αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίο κάποιος εισπράττει και ερμηνεύει τις πληροφορίες.
Υπόθεση =>“υποθέτω” – “νομίζω” – “μαντεύω” – “υποψιάζομαι” => αναφέρεται (ορισμένες φορές) σε υποσυνείδητες ιδέες που συχνά σχετίζονται με φανερά γεγονότα.
Συναίσθημα =>“νιώθω” – “μου αρέσει” – “δε μου αρέσει” – “αισθάνομαι” => παρ’ όλο που ίσως θέτει σε κίνδυνο τη διαδικασία της κριτικής σκέψης, είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την ανθρώπινη φύση. Επομένως, πρέπει να είναι μέρος της διαδικασίας, αρκεί να το διαχειριζόμαστε κατάλληλα.
Γλώσσα => ο τρόπος με τον οποίο μετατρέπουμε τις σκέψεις μας σε λέξεις και εκφράζουμε τις απόψεις μας επηρεάζει εμάς και τους ακροατές/αναγνώστες του μηνύματός μας. Επομένως, η γλώσσα που χρησιμοποιείται σε μια δήλωση, επηρεάζει τον τρόπο που θα την εισπράξουμε και θα την ερμηνεύσουμε.
Επιχείρημα =>“πιστεύω ακράδαντα” – “ισχυρίζομαι” – “καταλήγω στο συμπέρασμα” => αναφέρεται στην προσπάθειά μας να πείσουμε κάποιον ότι κάτι (δεν) είναι αλήθεια ή (δεν) πρέπει να γίνει, εκθέτοντας (α) ένα ζήτημα, (β) επιχειρήματα υπέρ/κατά, και (γ) συμπεράσματα.
Πλάνη => αναφέρεται σε μια εσφαλμένη ή παρεξηγημένη ιδέα που προέρχεται από λανθασμένους συλλογισμούς (όπως το να μην παρουσιάζει κανείς όλες τις σχετικές πληροφορίες καθώς εκθέτει ένα επιχείρημα) και μπορεί να οδηγήσει σε πλάνη και εσφαλμένη ερμηνεία ενός συγκεκριμένου ζητήματος.
Λογική => μια σειρά από βάσιμα επιχειρήματα, δεδομένα, στοιχεία, και αποδείξεις, έγκυρες πληροφορίες, αλήθειες και στερεά συμπεράσματα. Ωστόσο, μερικές φορές μπορεί επίσης να περιλαμβάνει γενικεύσεις, υποθετικά συμπεράσματα και αναλογικά επιχειρήματα, που αλλοιώνουν το αποτέλεσμα της συλλογιστικής διαδικασίας.
Επίλυση προβλήματος => αναφέρεται στη διαδικασία αναγνώρισης και κατανόησης ενός προβλήματος, ανάλυσης και ερμηνείας του, με αποτέλεσμα την ανάπτυξη μιας στρατηγικής επίλυσης, η οποία στη συνέχεια μπορεί να εφαρμοστεί για να λυθεί το πρόβλημα.
Ορθολογική σκέψη => αναφέρεται στη λήψη αποφάσεων με βάση τη λογική και αυστηρά δομημένους συλλογισμούς, αντί για συναισθήματα και ευαισθησίες. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι μοιάζει με…τη στεγνή επίλυση μαθηματικών εξισώσεων!
Έρευνα => αναφέρεται στη διαδικασία διερεύνησης ενός θέματος, τόσο ως προς την εγκυρότητά του, όσο και με τη διασταύρωση μιας πληροφορίες από διάφορες πηγές.
Ακρίβεια => αναφέρεται στην προσπάθεια να είναι κανείς ξεκάθαρος, ακριβής και συγκεκριμένος.
Στοιχεία => αναφέρεται στη διαδικασία αναζήτησης στοιχείων και αποδείξεων για να επιβεβαιώσουμε αν μια πληροφορία, μια δήλωση ή ένα επιχείρημα είναι σωστό ή λάθος.
Αξιολόγηση => αναφέρεται στην αναγνώριση της αξιοπιστίας, της βασιμότητας και της ορθότητας του περιεχομένου, καθώς και του χρονικού πλαισίου εντός του οποίου δημιουργήθηκε.
Επεξήγηση => αναφέρεται στη διαδικασία αποδόμησης μιας πληροφορίας και στην προσπάθεια κατανόησης της προέλευσής της, καθώς και των υπονοουμένων που περιλαμβάνει.
Μήπως η λίστα σας φαίνεται πολυυυυυυυυυύ εκτενής; Ε, λοιπόν, ίσως είναι λιγάκι, ωστόσο τα περισσότερα από αυτά τα στοιχεία κρύβονται στο υποσυνείδητο κάθε ανθρώπου και έρχονται στην επιφάνεια ενστικτωδώς – οπότε…τη μισή δουλειά την κάνει από μόνη της η φύση!
Σε κάθε περίπτωση, κανένα από αυτά τα συστατικά δεν θα πρέπει να παραλειφθεί από κάποιον που εφαρμόζει σωστά τη διαδικασία της κριτικής σκέψης. Αντίθετα, θα πρέπει να τα χρησιμοποιεί αθροιστικά, ως αναπόσπαστα κομμάτια της διαδικασίας, αφού καθένα από αυτά προσθέτει αξία και παίζει τον δικό του σημαντικό ρόλο!