ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4
I. Ο κύκλος της κριτικής σκέψης
Σε καθημερινή βάση είμαστε υποχρεωμένοι να παίρνουμε αποφάσεις από τη στιγμή που ανοίγουμε τα μάτια μας το πρωί (τι να φάω για πρωινό; τι να φορέσω σήμερα; να πάω με το λεωφορείο ή με το αυτοκίνητο;) μέχρι τη στιγμή που θα ξαναπέσουμε για ύπνο (να πλύνω τα δόντια μου; να αφήσω το φως ανοιχτό; να σβήσω τη θέρμανση;). Πράγματι, οι περισσότερες από αυτές είναι εύκολες αποφάσεις με εύκολες λύσεις, ωστόσο η διαδικασία που ακολουθούμε για να τις πάρουμε είναι ακριβώς η ίδια που θα πρέπει να ακολουθήσουμε στα σοβαρά ζητήματα. Ας δούμε ένα παράδειγμα:
“Τι να φορέσω σήμερα;”
Προσδιορίζω το πρόβλημα όσο καλύτερα γίνεται
Θέτω κριτήρια
Βρίσκω μια λύση και τη συγκρίνω με τις εναλλακτικές
Εφαρμόζω τη λύση που επέλεξα και αξιολογώ την αποτελεσματικότητά της
ΒΗΜΑ 1: Προσδιορίζω το πρόβλημα όσο καλύτερα γίνεται
Περιλαμβάνει την κατανόηση της γλώσσας και των εννοιών που περιλαμβάνει το πρόβλημα, καθώς και των συνθηκών που το περιβάλλουν.
Πρόβλημα: το να διαλέξω κατάλληλα ρούχα για την ημέρα
Έννοιες: πηγαίνω στη δουλειά, πηγαίνω στο σούπερ μάρκετ, ντύνομαι
Συνθήκες: είναι εργάσιμη ημέρα και πρέπει να ακολουθήσω ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα
ΒΗΜΑ 2: Θέτω κριτήρια
Περιλαμβάνει την καταγραφή όλων των παραγόντων που μπορεί να επηρεάσουν την απόφασή μου.
Κριτήριο 1 – είναι χειμώνας, άρα χρειάζομαι ζεστά ρούχα
Κριτήριο 2 – θα είμαι έξω όλη μέρα, άρα χρειάζομαι άνετα ρούχα, κατάλληλα για όλες τις ανάγκες μου (πολλές ώρες/εργασία/σούπερ μάρκετ)
Κριτήριο 3 – μου αρέσει να ντύνομαι ωραία, άρα χρειάζομαι όμορφα και στυλάτα ρούχα
ΒΗΜΑ 3: Βρίσκω μια λύση και τη συγκρίνω με τις εναλλακτικές
Περιλαμβάνει την καταγραφή όλων των πιθανών λύσεων ενός προβλήματος, τη σύγκρισή τους και την επιλογή της πιο κατάλληλης.
Λύση 1 – να φορέσω φόρεμα ή παντελόνι => ΜΑΛΛΟΝ ΘΑ ΚΡΥΩΣΩ ΜΕ ΤΟ ΦΟΡΕΜΑ, ΑΡΑ ΕΠΙΛΕΓΩ ΠΑΝΤΕΛΟΝΙ
Λύση 2 – να φορέσω ίσια παπούτσια ή τακούνια => ΤΑ ΙΣΙΑ ΠΑΠΟΥΤΣΙΑ ΕΙΝΑΙ ΚΑΛΥΤΕΡΑ ΓΙΑ ΜΙΑ ΓΕΜΑΤΗ ΗΜΕΡΑ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΟ ΣΟΥΠΕΡ ΜΑΡΚΕΤ, ΕΝΩ ΤΑ ΤΑΚΟΥΝΙΑ ΘΑ ΜΕ ΚΟΥΡΑΣΟΥΝ
Λύση 3 – να κρατήσω ένα σακίδιο πλάτης ή μια ουδέτερη επαγγελματική τσάντα => ΤΟ ΣΑΚΙΔΙΟ ΠΛΑΤΗΣ ΕΙΝΑΙ ΠΙΟ ΜΟΝΤΕΡΝΟ, ΕΥΚΟΛΟ ΝΑ ΤΟ ΚΟΥΒΑΛΑΣ ΚΑΙ ΙΣΩΣ ΧΩΡΕΣΕΙ ΚΑΙ ΚΑΠΟΙΑ ΨΩΝΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΣΟΥΠΕΡ ΜΑΡΚΕΤ
ΒΗΜΑ 4: Εφαρμόζω τη λύση που επέλεξα και αξιολογώ την αποτελεσματικότητά της
Αναφέρεται στη φάση μετά τη λήψη και εφαρμογή της απόφασης, κατά την οποία αξιολογώ την απόφαση που πήρα: αν αποδείχτηκε αποτελεσματική, τότε μπορώ να την επαναλάβω. Αν όχι, τότε θα πρέπει να την αποφύγω στο μέλλον.
Αξιολόγηση: ο συνδυασμός του παντελονιού με τα ίσια παπούτσια με δείχνει κοντή και με γεμίζει ανασφάλεια και χαμηλή αυτοεκτίμηση κατά τη διάρκεια της ημέρας, ενώ το σακίδιο πλάτης με κάνει να μοιάζω περισσότερο με μαθήτρια σχολείου, παρά με δικηγόρο. Την επόμενη φορά θα πρέπει να κάνω έναν διαφορετικό συνδυασμό ρούχων και να τροποποιήσω ανάλογα τα κριτήριά μου.
Μπορεί να μοιάζει με παιχνίδι, όμως αυτά τα τέσσερα απλά βήματα συμπληρώνουν τον κύκλο της κριτικής σκέψης κατά τη διαδικασία λήψης αποφάσεων, η οποία επίσης εφαρμόζεται σε δύσκολες καταστάσεις που μας αναγκάζουν να δράσουμε, να αντιδράσουμε ή να διαλέξουμε πλευρά – ακριβώς όπως συμβαίνει και σε περιστατικά ρητορικής μίσους!