Κεφάλαιο 3
C. Τα ανθρώπινα δικαιώματα στην πάλη κατά των αφηγήσεων μίσους
Η ρητορική μίσους είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τα ανθρώπινα δικαιώματα, αφού αποτελεί μια μορφή παραβίασής τους, μη σεβασμού και καταπάτησης της ελευθερίας του ατόμου. Η αλήθεια είναι ότι οι αρχές, οι αξίες και τα χαρακτηριστικά των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δεν παραβιάζονται μόνο από ενέργειες ευθείας ρητορικής μίσους στο διαδίκτυο, αλλά ακόμα και η παθητική στάση απέναντι σε τέτοια περιστατικά μπορεί να οδηγήσει σε περαιτέρω καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, προκαλώντας εκτεταμένη βλάβη στα θύματα αλλά και στον ίδιο τον θεσμό της δημοκρατίας. Με άλλα λόγια, η προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι το πιο αποτελεσματικό εργαλείο στη μάχη κατά των αρνητικών ρητορικών που οδηγούν σε εκτεταμένα περιστατικά ρητορικής μίσους εντός και εκτός διαδικτύου, αφού συνδέονται σε πολλά επίπεδα: η παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων σταδιακά οδηγεί στη ρητορική μίσους, ενώ αντίστοιχα η ρητορική μίσους αυτόματα σημαίνει παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων! Αυτή η πολυεπίπεδη σύνδεση των δύο εννοιών μπορεί να παρουσιαστεί σχηματικά ως εξής:
ΡΗΤΟΡΙΚΗ ΜΙΣΟΥΣ εναντίον ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ
Βασίζεται στις διακρίσεις
Οι διακρίσεις αποτελούν θεμελιώδη αρνητική προϋπόθεση
Το υποκείμενο θεωρείται ανάξιο σεβασμού
Το υποκείμενο θεωρείται άξιο σεβασμού
ΠΟΛΥΕΠΙΠΕΔΗ ΕΠΙΡΡΟΗ
Στερεότυπα, προκαταλήψεις και διακρίσεις
Περιθωριοποίηση συγκεκριμένων ομάδων ή ατόμων
Υπονομεύει την ακεραιότητα
Υπονομεύει την αυτοπεποίθηση και τον σεβασμό στον εαυτό μας
Υποβαθμίζει ευάλωτες ομάδες ή άτομα
Παραβιάζει την ιδιωτικότητα
Απειλεί την ασφάλεια
Θέτει σε κίνδυνο την ατομική προστασία
ΚΛΙΜΑΚΑ ΣΥΝΕΠΕΙΩΝ
ΦΑΣΗ 1
περιθωριοποίηση
ΦΑΣΗ 2
απομόνωση
ΦΑΣΗ 3
διαμάχη
ΦΑΣΗ 4
διαχωρισμός
ΦΑΣΗ 5
σωματική βία
ΦΑΣΗ 6
έγκλημα
Έχοντας σκιαγραφήσει πλέον τα πιο σημαντικά στοιχεία της μάχης ανάμεσα στα ανθρώπινα δικαιώματα και τη ρητορική μίσους, ας μελετήσουμε λίγο πιο προσεκτικά πώς ορισμένα ανθρώπινα δικαιώματα επηρεάζονται από αυτήν και σε τι έκταση.
★ Αφηγήσεις μίσους και ελευθερία της έκφρασης
Γίνεται μεγάλη συζήτηση για το αν η ελευθερία της έκφρασης πρέπει να είναι απόλυτη και απεριόριστη, ή αν θα πρέπει να τεθούν συγκεκριμένα όρια, προκειμένου να αποφύγουμε περιστατικά αρνητικών ρητορικών και τελικά ακραίες μορφές ρητορικής μίσους. Η αλήθεια είναι ότι το δικαίωμα της ελευθερίας της έκφρασης, δηλαδή το δικαίωμα να εκφράζουμε τη γνώμη μας, την άποψή μας, τις ιδέες μας, είναι από τα πιο θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα – και το χρειαζόμαστε! Είναι αυτό που οδηγεί την κοινωνία στην πρόοδο, αυτό που μας ενώνει, που διασφαλίζει τη διαφορετικότητα, την ποικιλία και την “πολυχρωμία” στις προσωπικότητές μας, δημιουργώντας ένα όμορφο ουράνιο τόξο στην κοινωνία, όπου ο καθένας έχει χώρο και νιώθει ασφαλής και άνετος να εκφραστεί. Ωστόσο, η ανθρωπότητα ανέκαθεν αγωνιζόταν να ισορροπήσει ανάμεσα στην ελευθερία του λόγου και τον σεβασμό προς τους άλλους.
Σε μια προσπάθεια να πετύχει αυτήν την ισορροπία, ο νόμος έχει καθιερώσει μια βασική κλίμακα αντιδράσεων σε διαφορετικές μορφές έκφρασης, αξιολογώντας την επίδρασή τους σε όλους τους εμπλεκόμενους. Με άλλα λόγια, το ζήτημα αντιμετωπίζεται κάπως έτσι:
"mild" hateful expression
it cannot be restricted
expression that undermines safety, health, morals etc.
it can be restricted
expression that undermines safety, health, morals etc.
it can be restricted
★ Ρατσισμός και διακρίσεις
Δυστυχώς οι έννοιες του ρατσισμού και των διακρίσεων θέτουν τη βάση και τον κορμό της ρητορικής μίσους στις περισσότερες περιπτώσεις στη σύγχρονη εποχή. Ωστόσο, δεν είναι απλά ένας τίτλος – αντανακλά έναν κύκλο συμπεριφορών και αντιδράσεων που φαινομενικά ξεκινά από ένα ακίνδυνο σημείο, μπορεί όμως να κλιμακωθεί και να αποδειχθεί καταστροφικός. Ρίξτε μια ματιά:
Πώς μπορούμε, λοιπόν, να χρησιμοποιήσουμε τα ανθρώπινα δικαιώματα στη μάχη κατά της ρητορικής μίσους; Η αλήθεια είναι ότι έχουν γίνει αρκετές προσπάθειες προς αυτήν την κατεύθυνση, μερικές από τις οποίες είχαν αξιόλογα αποτελέσματα, ειδικά στους νέους. Ένα σπουδαίο παράδειγμα είναι το κίνημα “No Hate Speech” που δημιουργήθηκε ως μια καμπάνια για τους νέους το 2013 και αποσκοπεί στην καταπολέμηση της ρητορικής μίσους με την κινητοποίηση των νέων να μιλήσουν δημόσια για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία στο διαδίκτυο. Το κίνημα συντονιζόταν σε ευρωπαϊκό επίπεδο από το Τμήμα Νεολαίας του Συμβουλίου της Ευρώπης μέχρι το 2017 και τώρα συνεχίζει σε όλη την Ευρώπη, αλλά και πέρα από αυτήν, μέσα από εθνικές καμπάνιες και ακτιβιστές, πολυάριθμες δημοσιεύσεις, εργαλεία και κανάλια επικοινωνίας, τα οποία υποστηρίζουν και διευκολύνουν τη δράση του. Αν θέλετε να μάθετε περισσότερα για αυτό, επισκεφθείτε τη σελίδα https://www.coe.int/en/web/no-hate-campaign/no-hate-speech-movement
Ωστόσο, η καταστολή της ρητορικής μίσους μέσω των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι μια αρκετά ξεκάθαρη διαδικασία που απαιτεί την ενεργό δράση και συμμετοχή όλων μας! Εδώ θα βρείτε μερικά παραδείγματα:
- Προώθηση της εκπαίδευσης σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων: τίποτα δεν μπορεί να γίνει χωρίς τις απαιτούμενες γνώσεις για το τι είναι τα ανθρώπινα δικαιώματα, ποια είναι η σημασία τους στις δημοκρατικές κοινωνίες και ποια είναι τα όριά τους.
- Πληροφόρηση: το να γνωρίζει κανείς τα δικαιώματά του, τους μηχανισμούς στήριξης που υπάρχουν, τις αρμόδιες αρχές ή ακόμα και τρόπους αντίδρασης και άμυνας σε περιστατικά μίσους.
- Ευαισθητοποίηση: η διάδοση πρωτοβουλιών και δράσεων κατά της ρητορικής μίσους στο διαδίκτυο, η προώθηση καλών πρακτικών και παραδειγμάτων.
- Ενίσχυση της ανεκτικότητας και της ενσυναίσθησης: το ενδιαφέρον για τους άλλους, η αποδοχή και εκτίμηση της διαφορετικότητας, το να μπαίνουμε στη θέση των άλλων, παίζουν σπουδαίο ρόλο στην καταπολέμηση των συμπεριφορών διακρίσεων και μίσους.
- Προαγωγή της ισότητας και του σεβασμού: η κατανόηση της ουσίας της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και η μάχη για έναν κόσμο όπου όλοι απολαμβάνουν τον σεβασμό των γύρω τους είναι απαραίτητη.
- Ενεργή δράση: ας κάνουμε κάτι! Το να μαθαίνει κανείς πώς να αντιδρά, να υπερασπίζεται τους ευάλωτους, να αντιτίθεται σε συμπεριφορές μίσους ή έλλειψης σεβασμού -ακόμα και αν είμαστε στη θέση του παρατηρητή και όχι του θύματος, είναι υποχρεωτικό!
- Κινητοποίηση των άλλων: η μάχη αυτή δεν είναι μόνο για έναν! Γίνετε εσείς το ζωντανό παράδειγμα και προσπαθήστε να προσελκύσετε κι άλλους και να τους πείσετε να σας ακολουθήσουν. Ένας για όλους και όλοι για έναν!
Μήπως σας φαίνεται υπερβολικό; Ε, λοιπόν, μόλις μπείτε στον χορό…όλα θα γίνουν από μόνα τους! Προσπαθήστε το!